دادود مهدوی زادگان
اجملاً گفته می شود که جامعه مدنی درجه دوم اولین و آخرین پروژه ای است که شبه روشنفکران سکولار از حدود یکصد سال پیش، آن را تنها راه رسیدن به تجدد و ترقی قلمداد کرده اند. این پروژه زاییده غیرقابل نقد بودن ایدئولوژی توسعه و جامعه مدنی غربی بوده و لاجرم در این سوی جهان برای رسیدن به تجدد هیچ راهی جز نسخه برداری از آن وجود ندارد. جوامع غیر غربی همیشه جوامع پیرامونی یا فرعی هستند، بنابراین الگوی جامعه مدنی این جوامع، الگوی جامعه مدنی درجه دوم می باشد.
جامعه مدنی درجه دوم از یکصد سال پیش در ایران طرفداران چپ و راست متعصبی داشته است که بقایای آن هنوز در ایران عصر انقلاب اسلامی به فعالیت خود ادامه می دهند. گرچه انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره) سیطره گفتمان رسمی این جریان را بر فرآیند تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران معاصر در هم پیچیدند اما این جریان هنوز به شکل رسمی در محافل سیاسی مراکز دانشگاهی و گفتمان های ایدئولوژیک ژورنالیستی حضور فعال دارد. نویسنده در این مقاله به نقد علمی برخی از نظرات دکتر حسین بشیریه؛ یکی از مدافعان متعصب جامعه مدنی درجه دوم، در زمینه شرایط تحقق جامعه مدنی در ایران و خاورمیانه پرداخته است.
