دکتر سید حمید روحانی
هجوم همه جانبه استعمارگران از سده شانزدهم میلادی و هفدهم میلادی به سرزمین های اسلامی و توطئه گسترده آنان برای سلطه بر منابع و دارایی های سرشار خاورمیانه، همواره با واکنش تند و توفنده پیشوایان اسلامی و عالمان دینی رو به رو شد و درگیری شدید و عمیقی میان فرهنگ عدالت پرور اسلام و فرهنگ زور و تجاوز و قلدری و کورگشایی پدید آمد که دامنه آن طی قرون و اعصار ادامه یافته و تا به امروز کشیده شده است.
در این میان از جمله جنبش های ضد استعماری و ضد استبدادی که از سوی علما انجام گرفت می توان به حرکت سید جمال الدین اسدآبادی در دهه ۱۲۶۰، قیام علیه قرارداد رژی در ۱۲۷۰، حرکت شهید مدرس در اواخر سده ۱۲۰۰، قیام علیه سیاست های رضاخان در ۱۳۰۶، جنبش فدائیان اسلام و سرانجام قیام ۱۵ خرداد در ۱۳۴۲ اشاره کرد. موضوع مورد نظر در این فرگرد، نه بررسی نهضت های پیشین بلکه مقایسه تطبیقی میان آن نهضت ها و قیام ۱۵ خرداد می باشد و بررسی این نکته که چرا هیچ کدام از نهضت های سده پیشین به فروپاشی نظام حاکم و قطع دست بیگانگان از سرنوشت کشور منجر نشد. از این رو نویسنده بر آن است تا با بررسی مشابهت ها و تفاوت های قیام ۱۵ خرداد با نهضت های پیشین، شاخصه ها و ویژگی های قیام ۱۵ خرداد را نمایان سازد.
