مقدمه ای بر یک جنبش بزرگ اجتماعی با اسناد جدیدی از این نهضت
دکتر مظفر نامدار
پانزده خرداد سال ۱۳۴۲، از جمله نقاط عطف تاریخ تحولات سیاسی-اجتماعی ایران بوده است. اگر چه عده ای تلاش می کنند، با عادی سازی دگرگونی های این مقطع تاریخی، از تبیین نتایج آن پرهیز کرده و نقطه عطف بودن آن را برنتابند. اما مگر می توان اثرات یک جنبش اجتماعی فراگیر، مثل ۱۵ خرداد را از تاریخ ایران حذف کرد؟! طی این حادثه تاریخی، هزاران نفر دستگیر، زندانی، تبعید و شکنجه و یا کشته شدند که دستگیری امام خمینی و زندانی، تبعید، شکنجه و شهادت یاران او هم یکی از هزاران بود.
اما چرا پانزده خرداد نقطه عطف تاریخ تحولات دوران معاصر ایران شد؟ پانزده خرداد مبانی مبارزات ملت ایران، شیوه مبارزات، رهبری، نیروهای اجتماعی و به طور کلی هدف و آرمان های مبارزات را دچار دگرگونی کرد و از این طریق با همه وجوه تاریخ این سرزمین، باورها، اعتقادات و ارزش های ملت ایران پیوند خورد. عظمت این رخداد در آن حد است که به تعبیر امام خمینی؛ دستاورد نهضت ۱۵ خرداد، پیروزی ۲۲ بهمن ۵۷ بود. نویسنده در این مقاله به دنبال آن است که ابعاد اهمیت قیام ۱۵ خرداد را تبیین نماید و در اثبات و تکمیل مباحث مذکور، بخشی از خاطرات و نوشته های به جا مانده از دستگیری های وسیع روحانیت در زندان موقت شهربانی در بهار و تابستان ۱۳۴۲، از جمله شیخ محمد علی انصاری اراکی را برای نخستین بار منتشر کرده است.
