سهراب مقدمی شهیدانی
میثم عبداللهی
مقاله حاضر که در چندین شماره در اختیار خوانندگان محترم قرار خواهد گرفت، نقدی بر مدخل «خمینی» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است که توسط دو تن از پژوهشگران حوزه به نگارش درآمده است. در ابتدا که این مقاله به دفتر فصلنامه واصل شد و مورد مطالعه قرار گرفت باور این مسئله بسیار سخت بود که چگونه امکان دارد یک مقاله صد صفحه‌ای در مورد شخصیت بزرگی چون امام خمینی که پیرامون وی صدها کتاب و مقاله و متن و سند وجود دارد، آن هم در دایره‌المعارفی که عنوان دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را به دنبال می‌کشد و به سه زبان فارسی و عربی و انگلیسی بی‌تردید مرجع و منبع استفاده جهانی در مورد امام خمینی خواهد بود، بیش از پنجاه اشتباه و اطلاعات نادرست تاریخی حتی در بدیهی‌ترین مسائل زندگی وجود داشته باشد! اما وقتی به منابع نگارش و نویسندگان این مدخل رجوع شد تا حدودی منشأ این نادرستی به دست آمد.
اصرار غیر منطقی و انحصاری در استفاده از نه منابع، بلکه تقریرات رسانه‌ای و فاقد اعتبار علمی و تاریخی بعضی از متون و نادیده گرفتن خیل عظیمی از منابع دست اول و متونی که در مورد امام خمینی تا به امروز به نگارش درآمده است، حتی نادیده گرفتن زندگینامه‌های دست‌نوشته خود امام خمینی و عدم بهره‌گیری از محققان شناخته‌شده در مورد تاریخ نهضت امام خمینی، باعث شد که چنین متن ضعیف و پر خطایی در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به نگارش درآید و اعتبار دیگر مدخل‌های این دانشنامه را مورد تردید قرار دهد. با کدام منطق علمی باید پذیرفت که مدخل شخصیت بزرگی چون امام خمینی در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی با ارجاع به متن‌هایی که عموماً تقریرات منابع دیگر است در اغلب مباحث مدخل به عنوان متن مرجع مورد استفاده قرار گیرد؟! اغلب متونی که در نگارش مدخل استفاده شده مستقیماً ربطی به امام ندارد و فقط چند متن که از نظر اعتبار علمی و تاریخی جایی در متون ندارند، مبنا و منشأ نوشتن این مدخل قرار گرفت! اگرچه نویسندگان حجم زیادی از منابع را در پایان مقاله ردیف کرده‌اند که بگویند از منابع زیادی بهره گرفته‌اند اما با نگاه اجمالی به این منابع که عموماً دفترهای موضوعی تبیان (از فرمایشات امام خمینی) و بقیه تقریرات درجه چندم در میان متون است و همچنین با نگاه اجمالی به متن‌های ارجاعی داخل مدخل که عموماً متمرکز بر چند متن تقریری مشخص است می‌توان به ضعیف بودن متون و منابع گواهی داد.
ما نمی‌خواهیم ادعا کنیم که خدای ناکرده دست‌اندرکاران دایره‌المعارف بزرگ اسلامی که برای نوشتن بعضی از مداخل مهجور در دانشنامه، به ده‌ها منبع و نوشته با ربط و بی‌ربط ارجاع داده‌اند اما برای شخصیت بزرگی چون امام خمینی تا آن میزان شأنی قائل نبودند که لااقل به متون و منابع معتبر موجود رجوع نمایند. اما نباید انتظار داشته باشند که این جفای بزرگ در مورد امام خمینی را نیز در حد یک سهو پژوهشی تقلیل دهیم و آن را عادی‌سازی نماییم. نمی‌دانیم چرا این تقلیل‌گرایی‌ها و سهوها و عادی‌سازی‌ها باید در مورد امام اتفاق بیفتد! یا نمی‌خواهیم ادعا کنیم که عمدی در کار بوده است که این مدخل در یک منبع جهانی مثل دایره‌المعارف بزرگ اسلامی که منسوب به نظام جمهوری اسلامی هم هست؛ ضعیف، پرخطا و فاقد منابع معتبر نوشته شود؛ اما مجامع علمی و دوستداران امام خمینی در داخل و خارج انتظار دارند توجیهات علمی و عقلی اصحاب دایره‌المعارف در مورد این متن ضعیف و فاقد اعتبار علمی و پر خطا را بدانند.
قضاوت این مسائل و مباحث با خوانندگان محترم است. امید است دست‌اندرکاران این دانشنامه حداقل با جمع‌آوری نسخه‌های منتشرشده این جلد از دایره‌المعارف که جفای غیر قابل بخششی نسبت به خمینی کبیر مرتکب شده است و منشأ خطاهای بعدی تاریخی، پیرامون امام خمینی خواهد شد؛ و همچنین سپردن نگارش این مدخل به محققان و دانش‌پژوهانی که صلاحیت و اعتبار لازم علمی و تسلط کافی بر متون و منابع و ادوار مختلف زندگی امام خمینی را دارند، متنی منقح، معتبر و جامع تهیه و منتشر نمایند.
فصلنامه پانزده خرداد
نسخه کامل PDF
