بازکاوی منزلت علمی، شخصیت و سیره سیاسی آیت‌الله سیدمصطفی خمینی
در گفت‌وگو با رجال مذهبی و سیاسی
مصاحبه
یادداشت
اکنون که چهل سال از عروج عارفانه فرزند شهید انقلاب اسلامی، آیت‌الله سید مصطفی خمینی می‌گذرد، گفتن و نوشتن از آن سعید فقید، سخت می‌نماید؛ عزیزی که در همه سال‌‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل انتسابش به امام عزیزتر از جان، و امتناع آن راهبر الهی از مطرح کردن و مطرح شدن نام فرزند دلبند، از یادکرد درخور ستایش برای آن مجتهد مجاهد، غفلت شد. بعد از ارتحال جانگداز امام نیز به هر دلیل، یادکرد منسوبین بیت امام، به نوعی در اختیار و بلکه انحصار یک قرائت و یک مجموعه خاص قرار گرفت که به نظر می‌رسد عنایت خاص و مجدانه‌ای که مصطفی را آن گونه که بود معرفی نمایند، نداشته و ندارند. نمی‌توان در مورد علت این رویکرد، به صورت جزمی قضاوت کرد اما احتمالاتی را نمی‌توان از نظر دور داشت؛ شاید اختلافات فکری و سیاسی فقیه دوراندیش و جریان‌شناس- آقا مصطفی- علت بدخواهی‌ها بوده است؛ شاید هم رفعت منزلت آن عزیز و ترس از قرار گرفتن در ذیل سایه آن سرو بلند، عرصه را تنگ کرده باشد. مخالفت با برخی شخصیت‌های جذاب برای یک جریان خاص هم شاید بی‌علت نباشد؛ تنبلی و سستی و نگاه اداری و نادیدن سرمایه‌های معنوی هم که همیشه هست و چه غربت‌ها که در پس این کم‌بینی‌ها و کوتاه‌همتی‌ها رقم خورده است…
اکنون نسل چهارم انقلاب اسلامی، خصوصاً حوزویان و دانشگاهیان جوان، مصطفی را آنچنان که هست و آن گونه که باید و شاید، نمی‌شناسند و از مجاهدت‌های این عالم بصیر در به ثمر رسیدن نهضت امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی درک عمیق و دقیقی ندارند و این درد فروخورده بزرگی است.
آنچه در این مجموعه می‌خوانید، اظهارنظرهای برخی شخصیت‌های مذهبی و سیاسی پیرامون شخصیت والای آیت‌الله سید مصطفی خمینی است. گرچه آن عزیز، موضوع اصلی این ویژه‌نامه است و طبعاً بیشترین حجم مطالب به بیان اوصاف شخصیتی، علمی و اخلاقی و نیز ذکر جایگاه سیاسی- حوزوی ایشان اختصاص یافته، اما به فراخور سؤالات مخاطب غائب و نظر به خاطرات منتشرشده و نیز برخی اقوال غیر مکتوب و غیر رسمی، گاه دامنه بحث‌ها به مسائل حاشیه‌ای نیز کشیده شده است.
طبعاً روایت‌های افراد مختلف از یک واقعه مشخص، ممکن است متفاوت باشد ولی این مسئله به معنای درست بودن همه روایت‌ها یا عدم امکان صحت‌سنجی مطالب مطروحه در این مجموعه نیست.
بدیهی است بهترین حالت انتشار مصاحبه‌ها، انعکاس تمامی متن بدون حذف مطالب بود، مگر آن که راویان خود تأکید بر عدم بازنشر یک موضوع می‌داشتند؛ یا مطلبی حاوی مسائل خلاف واقع نسبت به افرادی می‌بود که امکان دفاع از خود نداشته یا در این ویژه‌نامه نماینده فکری هم‌سو با آنان وجود نمی‌داشت؛ اما طبعاً چنین امکانی با ظرفیت‌های یک نشریه ادواری سازگار نیست. نشریات با محدودیت‌هایی مواجه هستند که چه بسا باب طبع محققان و هم‌جهت با خواسته‌های آنان نباشد. لاجرم به رغم وجود این تنگناها و به رغم این که بیش از پنجاه جلسه مصاحبه‌های روشنگرانه‌ای در حوزه نهضت امام خمینی و نقش مرحوم آیت‌الله سید مصطفی خمینی انجام شد اما از مجموعه آن مصاحبه‌ها تنها ده مصاحبه، آن هم به صورت اختصاری و گزینش‌شده، در اینجا منتشر می‌شود و مسئولیت گزینش این مجموعه نیز بر عهده تحریریه فصلنامه پانزده خرداد است. معیار گزینش نیز تمرکز بر مباحثی بود که حول شخصیت آن شهید سعید مطرح شده بود. ان‌شاءالله متن کامل و بی‌کم و کاست مصاحبه‌ها با تمام جزئیات خواندنی و بدیعش، به صورت مستقل منتشر خواهد شد.
در تدوین مصاحبه‌ها هر جا که مطلبی در تنافی یا تناقض با روایت‌های دیگر بوده، به صورت پاورقی به آن اشاراتی رفته است. صد البته اگر فرصت بیشتری در اختیار بود، تحقیقات پیرامونی غنی‌تری در مورد رخدادها، شخصیت‌ها و مطالب مطروحه در مصاحبه‌ها در اختیار مخاطبان ارجمند قرار می‌گرفت.
در فرآیند بیش از یک‌ساله ضبط و آماده‌سازی مجموعه مصاحبه‌های ویژه‌نامه آقا مصطفی، برخی عزیزان نهایت همیاری را ابراز داشتند و حقیقتاً به رسم حق‌مداری، اغراض و سلایق سیاسی و فکری را کنار نهادند و زمینه گفت‌وگوی خود یا سایرین را فراهم ساختند و به غایت احترام و مدارا رفتار نمودند. البته ناگفته نماند که برخی حضرات نیز نهایت کارشکنی و اعمال سانسور شدید را پیشه کردند. متأسفانه برخی آقازاده‌ها با واکنش‌های کاملاً سیاست‌زده، مانع از شکل‌گیری مصاحبه شدند که فرآیند کارشکنی‌های تلخ آنها، موضوع نوشتاری مجزا است و حدیثی مفصل دارد که برای ثبت در حافظه تاریخی ملت ایران در جای خود بدان پرداخته خواهد شد.
شوربختانه برخی عزیزان به رغم اصرارهای فراوان، حاضر به سخن گفتن از مصطفای مظلوم نشدند و برخی دیگر گرفتار تندباد فراموشی شده بودند و مصاحبه با آنها حاصلی نداشت. و دردمندانه در طول انجام مصاحبه‌ها، برخی عزیزان که نام آنان در لیست مصاحبه‌شوندگان بود، به رحمت حق پیوستند؛ افرادی چون آیات مروارید، راستی کاشانی و مسلمی کاشانی. تلخ‌کامی فقدان این عزیزان را تنها همت و عظمت روحی برخی دیگر از بزرگان، تشفی داد که در بستر بیماری و با وضعیت شدیداً نابسامان جسمی، با ما به گفت‌وگو نشستند.
در این مجموعه، خاطرات افرادی بازتاب یافته که برخی‌شان توفیق رفاقت و هم‌صحبتی با مرحوم آقا مصطفی را داشته‌اند و برخی‌شان افتخار شاگردی‌اش را و برخی نیز نه این و نه آن؛ اما سال‌ها با افکار و آثار آن متفکر انقلابی، آشنا بوده و همین طریق، منجر شده است به آشنایی با آن شخصیت الهی. در این مصاحبه‌ها برخی حواشی و اختلافات آقا مصطفی با بعضی شخصیت‌ها برای نخستین‌بار- ولو به طور ضمنی- بازگو شده است؛ گرچه این سنخ سخنان تلخ است ولی این از لوازم تاریخ است که نباید به تیغ سانسور و محافظه‌کاری از تبیین برخی ابعاد آن کناره گرفت. صد البته بازگویی برخی وقایع و بازنشر آن در این ویژه‌نامه ممکن است برخی افراد یا جریان‌های فکری و سیاسی را ناخوشایندی در نظر آید که این هم امری طبیعی است و راویان ارجمند و شجاع و نیز مجموعه تهیه‌کنندگان ویژه‌نامه، از مدت‌ها پیش‌تر، احتمال واکنش‌های افراد مختلف را محتمل دیده‌اند! و صد البته، برای نقد محتوای خاطرات و تکمیل نواقص احتمالی یا ناگفته‌های تاریخی، همچنان و همیشه، فرصت باقی است و فصلنامه پانزده خرداد از همه نقد و نظرهای واصله استقبال می‌نماید.
شایان ذکر است ترتیب و ترتب مصاحبه‌ها هیچ نسبتی با شأن و منزلت شخصیت‌های گران‌قدری که مصاحبه کردند، ندارد و هدف صرفاً بیان ناگفته‌ها پیرامون شخصیتی است که حیات و مماتش برای اسلام و انقلاب اسلامی به گفته خمینی کبیر، از الطاف خفیه الهی بود.
فصلنامه پانزده خرداد
