مقدمه
می‌گویند ظهور کشمکش‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ظاهر امری اتفاقی به نظر می‌رسد اما نمی‌توان از این مسئله غافل شد که جنبش‌های اجتماعی اگر به‌ظاهر اتفاقی بروز می‌کنند ولی حاصل تغییرات تدریجی در یک فرآیند تاریخی هستند؛ فرآیندی که موجب به وجود آمدن یک جنبش اجتماعی می‌شود ممکن است مدت‌ها ادامه داشته باشد ولی لزوماً منجر به پیدایش جنبش اجتماعی نگردد. به عنوان مثال تبعیض، فقر، گرسنگی، استبداد، سلسله مراتب طبقاتی، رشد ابزار تولیدی و امثال این عوامل که امروزه در بنیادهای فلسفه سیاسی غربی از عوامل اصلی جنبش‌های اجتماعی تلقی می‌گردد همیشه در همه جوامع وجود داشته‌اند ولی لزوماً منجر به جنبش‌های اجتماعی نشدند. بنابراین باید عوامل زیادی کنار هم قرار گیرند تا یک جنبش اجتماعی شکل بگیرد.
یکی از ویژگی‌هایی که نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی را از دیگر جنبش‌های اجتماعی متمایز می‌سازد تفاوت‌های بنیادین هویت‌سازی، هم‌گرایی مردمی، نیروهای بالقوه و بالفعل جنبش و بسترهای اجتماعی‌ای است که نهضت در درون آنها شکل گرفت. امام خمینی با ورود به صحنه تحولات سیاسی- اجتماعی ایران هویت جنبش‌های اجتماعی در تاریخ معاصر را دگرگون کرد و به جای طبقات اجتماعی، گروه‌ها و احزاب سیاسی، توده‌های مردم را از دورافتاده‌ترین نقاط به صحنه نهضت کشاند. قیام مردم پیشوا در ورامین، قیام مردم آران و بیدگل، قیام مردم شیراز و سایر قیام‌هایی که در گوشه و کنار ایران به صورت خودجوش و بدون دخالت گروه‌های سیاسی شکل گرفت و برای مدتی لرزه بر پایه‌های رژیم دیکتاتوری پهلوی انداخت نمونه‌های کوچکی از این تحولات هستند.
بازخوانی این قیام‌های خودجوش از زبان کسانی که خود مستقیماً در صحنه حضور داشتند بخشی از مستندات تاریخی است که به محققین و مورخین کمک می‌کند تا ماهیت نهضت امام خمینی و عوامل اصلی پیدایش این نهضت را به درستی و به دور از تاریخ‌سازی‌های شبه‌روشنفکرانه درک نمایند. در این قسمت تلاش خواهیم کرد بخشی از خاطرات کسانی را که مستقیماً در قیام مردم پیشوا و مردم آران و بیدگل و همچنین در بعضی از نقاط ایران حضور داشتند را تقدیم خوانندگان نماییم.
این مجموعه شامل چهار بخش است. در بخش اول قیام مردم پیشوای ورامین از زبان ده نفر از شاهدان عینی، در بخش دوم قیام مردم آران و بیدگل از زبان دوازده نفر از شاهدان عینی، در بخش سوم خاطرات یکی از شاهدان عینی در قیام مردم تهران و در بخش چهارم دو سروده توسط یکی از کسانی که خود در قیام پانزده خرداد منطقه پیشوا حضور داشته است، تقدیم می‌شود.
آنچه در تمامی این خاطرات قابل رؤیت است یکی صداقت در گفتار و دیگری همسازی عجیب روایت‌های افراد متفاوت از ماهیت یک واقعه است. با وجودی که نقل‌قول‌کنندگان خاطرات، رابطه‌ای در بیان واقعه در دو منطقه پیشوا و آران و بیدگل با هم نداشتند ولی روایت آنها از قیام خودجوش پانزده خرداد در دفاع از امام خمینی شباهت‌های عجیبی با هم دارد. این شباهت، حکایت از درک یکسان ملت ایران در دورترین نقاط کشور از ماهیت نهضت امام خمینی و پیوند آن با اعتقادات و باورهای مذهبی و ملی مردم ایران دارد. توجه به این پیوندهاست که نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران را از تمامی جنبش‌های اجتماعی دوران معاصر متمایز می‌سازد.
این مصاحبه‌ها و گفت‌وگوها با مردم پیشوا و ورامین و آران و بیدگل توسط بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی انجام گرفته و صدا و تصویر آن در آرشیو بنیاد موجود است.
فصلنامه پانزده خرداد
نسخه کامل PDF
