یک تحقیق معروف سیا که با عنوان سند ویلبر شناخته میشود، در سال ۲۰۰۰ به نیویورک تایمز درز کرد: آن هم در زمانی که دولت امریکا در پی آن بود تا با عذرخواهی تلویحی بابت کودتای سال ۳۲، سیاست تنشزدایی با ایران را در پیش گیرد. این سند ابتدا به شکل خلاصه در نسخه چاپی روزنامه، سپس در یک نسخه ویرایششده ۸۰صفحهیی در سایت روزنامه و در ادامه به صورت گزارشی کمتر خلاصه شده و ۱۶۹ صفحه ای همراه با اسامی متعدد، در وبسایتی دیگر با نام اسرارآمیز کریپتم و درنهایت هم به شکلی طولانیتر در همان سایت، همراه با توضیحات بیشتری درباره اسامی منتشر شد. تنها بخشی که محرمانه باقی ماند، فهرست ضمیمهیی از روزنامهنگاران و سیاستمدارانی بود که در زمان کودتا از MI۶ و سیا پول گرفته بودند!
این سند تحت نظارت دایره تاریخ سیا و با عنوان «سرنگونی نخستوزیر مصدق در ایران» و نظارت دکتر دونالد ویلبر – باستانشناسی که به فعالیتهای جاسوسی روی آورده بود – و همچنین مامور مخفی ارشد فارسیزبان سازمان تهیه شد. هدف از تهیه آن، نقد و ارزیابی دقیق کودتای ۱۳۳۲ و فراهمسازی سندی راهنما برای کودتاهای آینده در دیگر نقاط بود چنانچه در مقدمه این سند، صراحتا از «توصیه هایی کاربردی برای عملیات مشابه» سخن به میان آمده است. ویلبر در بخشی از این مقدمه به این موضوع اشاره می کند که این اسناد منبعی برای تدریس به نیروهای سازمانهای امنیتی و جاسوسی برای تجربیات مشابه !! به شمار می رود. نویسنده البته خلاصهیی بیغرض درباره کودتا ارائه داده اما بهاحتمال زیاد بهشدت خودسانسوری کرده است، زیرا بهخوبی آگاه بوده که این سند احتمالا نه فقط در سیا بلکه در پنتاگون، وزارت خارجه، کاخ سفید و حتی کمیته روابط خارجی سنا نیز پخش خواهد شد.
(برگی از اسناد ویلبر که بخشی از اسامی با رنگ سیاه پنهان شده اند)
سند ویلبر چه در ایران و چه در غرب به جایگاه یک متن قابل اطمینان و حتی تاریخی معتبر و کامل دست یافته است. نیویورک تایمز از آن به عنوان «تاریخ محرمانه»یی که افشاکننده «اطلاعات اساسی» و «طرز کار کودتا» است، یاد کرد. گاردین آن را «نخستین روایت مشروح منتشره توسط امریکا درباره آن دوران» خواند. همچنین آرشیو امنیت ملی – سازمانی غیردولتی در واشنگتن که ماموریتش غیرمحرمانهسازی اسناد رسمی است – آن را «سندی بسیار مهم» خوانده و چنین توصیفش کرده است: «یک گزارش پساعملیاتی که شامل تلگرامهای سازمان و مصاحبه هایی با عوامل در صحنه آن در ایران میشود.»
