چارچوب‌شناسی عدالت‌خواهی جمهوری اسلامی در ماجرای قائم‌مقامی؛ با محوریت رنجنامه حاج سیداحمد خمینی رحمه‌الله
۲۵اسفند سالروز فوت حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیداحمد خمینی است و این تاریخ فرصتی است ارزنده برای بازخوانی متون و اسناد تاریخی آن فرزند و یار حقیقی امام خمینی.
«رنجنامه» مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی پیرامون آسیب‌‌شناسی بیت و شخص آقای منتظری، یکی از اسناد مهم تاریخی است که با بصیرت و تیزبینی ایشان در حافظه تاریخی جمهوری اسلامی ثبت شده و دارای نکاتی بدیع در رابطه با سیره حکومت‌داری امام خمینی است. یکی از ابعاد این سیره، «عدالت‌خواهی» ایشان است و با بازخوانی این سند تاریخی، می‌توان چارچوب‌بندی‌ای، هرچند اجمالی، از این رکنِ سیاسی امام داشت.
عدالتِ امام به روایت رنجنامه، «هدایت‌بنیان» است. امام طی مدتی طولانی و تا آن‌جا که ممکن بود به هدایت و ارشاد شاگرد دیرین خود پرداختند. ایشان مدت‌ها پیش از آشکار شدن جنایات سیدمهدی هاشمی و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، این نفوذیِ بیت منتظری را به‌خوبی می‌شناختند (۱) و به‌واسطه این شناخت دقیق در پیامی به خبرگان در تاریخ ۲۲تیر۱۳۶۲ تلویحاً به «خطر نفوذ تبهکاران و جنایت‌پیشگان در بیوت علما» اشاره کردند.(۲) مرحوم حاج احمد خمینی با استناد به این نامه و در نظر گرفتن زمینه‌ی صدور آن؛ خطاب به آقای منتظری می‌نویسد:«این پیام بیش از سه سال قبل از دستگیری آقا مهدی است. گویی فقط برای شما نوشته‌اند و گویی تنها کسی که گوش به آن نداده است شمایید.».(۳) مرحوم امام با بی‌توجهی آقای منتظری به هشدارها نامه محترمانه و دلسوزانه‌ی دیگری را در تاریخ ۱۲مهر۱۳۶۵ خطاب به وی نوشتند و نسبت به نفوذ سیدمهدی هاشمی هشدار دادند که آن هم اثری نداشت.(۴) مرحوم امام برای نجات آقای منتظری اقدامات متعدد دیگری از جمله: اعزام حاج احمد آقا و برخی سران نظام نزد ایشان(۵)، تحمل جسارت‌های متعدد منتظری از جمله اعتصاب وی(۶) تشکیل جلسه مشترک با حضور سران قوا(۷) و… داشتند و در نهایت پس از آن‌که آقای منتظری از پذیرش حق و حقیقت سر باز زد، وی را از منصب قائم‌مقامی عزل کردند و پس از آن نیز برای عدم هدایت وی آنچنان متأسف شدند که مرحوم حاج سید احمد خمینی در توصیف آن می‌نویسد:«حضرت امام روحی فداه پس از کنار گذاشتن شما ظرف چند ساعت چندین بار گریستند و بارها فرمودند که لحظه‌ای از آقای منتظری غافل نیستم ولی چه کنم که مصلحت نظام ایجاب می‌کرد که ایشان کنار برود.»(۸)
عدالت‌خواهی امام علاوه بر «هدایت‌بنیان» بودن؛ «حقیقت‌بنیان» نیز بود. ایشان برای اجرای عدالت در خصوص آقای منتظری به اخبار حقیقت‌سنجی نشده اکتفا نکرد بلکه با مشاهده بی‌واسطه واقعیت‌های غیرقابل خدشه همچون: طرفداری بی‌چون و چرای آقای منتظری از سیدمهدی قاتل، حمایت‌های بی‌دلیل و افراطی آقای منتظری از مجاهدین خلق جنایت‌کار، اعتقاد آقای منتظری به لزوم واسپاری مدیریت کشور به لیبرال‌ها و منافقین و… این اقدام تاریخی را اتخاذ کردند.
عدالت‌خواهی امام در ماجرای عزل آقای منتظری علاوه بر دو مؤلفه ذکر شده به دور از مصلحت‌سنجی‌های شخصی و جناحی و در عین حال با در نظر گرفتن مصلحت‌های حقیقی همراه بود.(۹) شکی نیست که عزل آقای منتظری آن هم در دورانی که کم‌تر کسی از عمق انحرافات باخبر بود هزینه‌هایی به‌دنبال داشت. بسیاری افراد، حتی نخبگانی در سطح نمایندگان مجلس از این تصمیم امام دچار شبهه شدند و ایشان در روزهای پایانی عمر شریف‌شان مطالب مشتبه را تبیین کردند.(۱۰) علاوه بر ابعاد داخلی؛ عزل قائم‌مقام رسمی کشور تصویری از هرج و مرج اساسی در ساختار سیاسی کشور را به بیرون از مرزها مخابره می‌کرد و هزینه بین‌المللی داشت اما امام خمینی قدس سره الشریف فارغ از تمام این جنجال‌سازی‌های داخلی و خارجی تصمیم تاریخی خود را مبنی بر عزل آقای منتظری گرفتند و در نامه سیاسی-الهی خود نوشتند:«…من با خدای خود پیمان بسته ام که رضای او را بر رضای مردم و دوستان مقدم دارم؛ اگر تمام جهان علیه من قیام کنند دست از حق و حقیقت برنمی دارم.…»(۱۱)
پاورقی:
- روزگار قائم‌مقامی، ص۸۲-۷۹.
۲.صحیفه امام، ج۱۸، صص۷-۳.
- رنجنامه، ص۲۳.
- صحیفه امام، ج۲۰، صص۱۳۸-۱۳۶.
- رنجنامه، ص۴۴.
- رنجنامه، ص۴۵-۴۴.
- رنجنامه، ص۴۵.
- رنجنامه، ص۱۵.
- جهت مطالعه تفصیلی پیرامون حقایق و مصالح تاریخی عزل آقای منتظری ر.ک: روزگار قائم‌مقامی؛ نگاهی نو به پیشینه و پیامدهای قائم‌مقامی حسینعلی منتظری، سهراب مقدمی شهیدانی، محمدجواد فرج‌نژاد، بنیاد تاریخ‌پژوهی، چاپ دوم، ۱۳۹۸.
- ر.ک: صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۰.
- صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۳۲-۳۳۱.